Dodatkowe wynagrodzenie roczne, potocznie określane mianem „trzynastki”, stanowi jedno ze świadczeń pracowniczych przysługujących niektórym pracownikom zatrudnionym w jednostkach sfery budżetowej. Zasady nabywania prawa oraz ustalania wysokości i wypłacania dodatkowego wynagrodzenia rocznego określa ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz.U.2023.1690). Powyższe świadczenie jest wypłacane każdemu pracownikowi sfery budżetowej zatrudnionemu na umowę o pracę, po nabyciu przez niego prawa na warunkach wskazanych w dalszej części niniejszego artykułu, niezależnie od rodzaju ww. umowy. Nie ma więc znaczenia, czy pracownik jest zatrudniony na czas nieokreślony czy na określony czas.
Komu przysługuje wynagrodzenie roczne?
Prawo do otrzymania wynagrodzenia rocznego mają pracownicy jednostek budżetowych tj. pracownicy:
1. państwowych jednostek sfery budżetowej, dla których środki na wynagrodzenia są kształtowane na podstawie odrębnej ustawy (np. pracownicy służby cywilnej – na podstawie ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, czy nauczyciele na postawie ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela);
2. zatrudnieni w urzędach organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa oraz sądach i Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta RP;
3. samorządowych jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych prowadzących gospodarkę finansową w sposób określony w ustawie o finansach publicznych- np. pracownicy zatrudnieni w starostwach powiatowych;
4. biur poselskich, senatorskich lub poselsko-senatorskich oraz klubów, kół albo zespołów parlamentarnych.
Powyższe świadczenie nie przysługuje jednak osobom, których wynagrodzenie jest określone ustawą z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 624) np. Prezydentowi RP, Prezesowi Rady Ministrów, Marszałkom Sejmu i Senatu, a także żołnierzom oraz funkcjonariuszom m.in. Policji, Agencji Wywiadu, ABW, CBA, SG, SW, SOP.
Nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego
Prawo do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości, pracownicy wskazani powyżej, otrzymują po przepracowaniu u pracodawcy pełnego roku kalendarzowego. Natomiast pracownicy, których staż pracy u danego pracodawcy wynosi co najmniej 6 miesięcy, nabywają prawo do ww. wynagrodzenia w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu, chyba że:
· stosunek pracy nawiązano w trakcie roku szkolnego lub akademickiego, zgodnie z organizacją pracy odpowiednio szkoły lub szkoły wyższej;
· pracownik został zatrudniony do pracy sezonowej – w przypadku, gdy umowa o pracę została zawarta na sezon trwający co najmniej trzy miesiące;
· pracownika powołano do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej;
· stosunek pracy rozwiązano np. w związku z przejściem na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy, likwidacją pracodawcy, przeniesieniem służbowym, wyborem, powołaniem;
· pracownik podjął zatrudnienie np. w wyniku przeniesienia służbowego, na podstawie powołania lub wyboru, po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej;
· pracownik korzysta z urlopu wychowawczego, macierzyńskiego, ojcowskiego, opiekuńczego, dla poratowania zdrowia, rodzicielskiego, do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego;
· stosunek pracy wygasł w związku ze śmiercią pracownika.
Jednakże, pracownik nie nabędzie prawa do wynagrodzenia rocznego w przypadkach nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż dwa dni, stawienia się do pracy w stanie nietrzeźwym, po wymierzeniu kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub służby, lub po rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Wysokość i termin wypłaty
Pracodawcy są zobowiązani do wypłaty dodatkowego wynagrodzenia rocznego najpóźniej w ciągu pierwszych trzech miesięcy roku kalendarzowego, następującego po roku, za który przysługuje wynagrodzenie. Oznacza to, że wypłata „trzynastek” za rok 2024 r., na mocy przepisów ww. ustawy, powinna zostać zrealizowana najpóźniej do końca marca 2025 r.
Wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę, otrzymanego przez pracownika, w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje ww. wynagrodzenie. Przy dokonywaniu obliczeń uwzględnia się wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy (po przywróceniu do pracy). Oznacza to, że przy ustalaniu wynagrodzenie rocznego bierze się pod uwagę m.in. wynagrodzenie zasadnicze pracownika za pracę faktycznie wykonaną, dodatki stażowe, premie, dodatki o charakterze stałym lub periodycznym. Należy jednak wskazać, przy obliczeniu ww. wynagrodzenia nie uwzględnia się np. nagród jubileuszowych, ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, wynagrodzenia za okres urlopu szkoleniowego, wynagrodzenia za czas gotowości do pracy.
Dochodzenie dodatkowego wynagrodzenia rocznego
Pracodawca może odmówić pracownikowi wynagrodzenia rocznego tylko, gdy pracownik nie nabył prawa do ww. świadczenia, zgodnie z warunkami opisanymi powyżej.
Jednakże, w przypadku, gdy pomimo nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego, świadczenie to nie zostało wypłacone pracownikowi, może on dochodzić roszczeń z tytułu niewypłacenia dodatkowego wynagrodzenia w całości lub w części na zasadach wskazanych w Kodeksie Pracy. Oznacza to, iż powództwo o wypłatę ww. wynagrodzenia powinno zostać skierowane do sądu pracy właściwego dla pozwanego bądź przed sąd, w którego obszarze właściwości praca jest lub była wykonywana.
Co ważne, roszczenia dochodzone z tytułu niewypłacenia ww. roszczenia przedawniają się zgodnie z art. 291 Kodeksu Pracy z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.