Opinia Krajowej Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” na temat projektu Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 lipca 2025 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy
Po analizie treści projektu rozporządzenia z dnia 30 lipca 2025 r. należy stwierdzić, iż proponowane rozwiązania, mimo iż zmierzają do uregulowania statusu uczniów będących obywatelami Ukrainy w roku szkolnym 2025/2026, budzą istotne wątpliwości natury legislacyjnej, systemowej i praktycznej.
1. Tymczasowy i fragmentaryczny charakter regulacji
Przedmiotowe rozporządzenie wydane jest na podstawie delegacji ustawowej ujętej w art. 59 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 337 z późn. zm.). Jest to rozwiązanie o charakterze kadłubowym, pomijające całkowicie dzieci obywateli z pozostałych państw.
Prawodawca nie dostrzega tym samym, że Polska jest państwem emigracyjnym. W realiach współczesnego świata dzieci naszych obywateli urodzone za granicą, mimo posiadania obywatelstwa polskiego na zasadzie „prawa krwi” (ius sanguinis), mogą nie znać języka ojczystego wcale – nie różniąc się pod tym względem od cudzoziemców – albo znać go bardzo słabo. Integracja takich osób ze społeczeństwem polskim powinna być wszak przedmiotem szczególnej troski resortu edukacji.
Bulwersuje fakt, że projekt rozporządzenia w sposób systemowy nie rozwiązuje kwestii zatrudnionego przez dyrektora szkoły w charakterze pomocy nauczyciela. Pomoc ta gwarantowana jest wyłącznie przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy i tylko cudzoziemcom (osobom niebędącym obywatelami polskimi), co również wydaje się niezrozumiałe i merytorycznie absolutnie nieuzasadnione. Rozwiązaniem o charakterze niedyskryminującym byłoby zapewnienie równej pomocy i wsparcia każdemu uczniowi, który faktycznie nie włada bądź włada w stopniu zbyt słabym językiem polskim.
Projekt przewiduje dalsze przedłużanie obowiązywania wyjątkowych przepisów dotyczących uczniów – obywateli Ukrainy – jedynie do dnia 4 marca 2026 r. Takie ujęcie problemu świadczy o braku długofalowej i stabilnej polityki legislacyjnej w zakresie integracji edukacyjnej cudzoziemców. Utrzymywanie rozwiązań o charakterze interwencyjnym, zamiast ich systemowego ugruntowania, prowadzi do niepewności prawnej po stronie uczniów, rodziców i organów prowadzących szkoły.
2. Niespójność w zakresie procedur egzaminacyjnych
Zastrzeżenia budzi w szczególności przepis § 2e ust. 3 projektu, zgodnie z którym uczeń będący obywatelem Ukrainy może przystąpić do egzaminu ósmoklasisty z dowolnego języka obcego nowożytnego wskazanego w katalogu, niezależnie od tego, którego uczył się w ramach obowiązkowych zajęć edukacyjnych. Rozwiązanie to stanowi odstępstwo od zasady równości wobec prawa egzaminacyjnego i może prowadzić do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji prawnej uczniów polskich i ukraińskich.
4. Niewystarczający wymiar zajęć języka polskiego
Projekt w § 11ac ust. 1 przewiduje minimalny wymiar dwóch godzin lekcyjnych tygodniowo dodatkowych zajęć języka polskiego. W ocenie niniejszej opinii jest to wymiar dalece niewystarczający do osiągnięcia zakładanego celu, tj. opanowania języka polskiego w stopniu umożliwiającym realny udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych. Rozwiązanie to ma charakter pozorny i nie odpowiada faktycznym potrzebom uczniów cudzoziemskich.
Konkluzja
Projekt rozporządzenia ma charakter doraźny, fragmentaryczny i w istocie utrwala stan niepewności prawnej w obszarze edukacji uczniów cudzoziemskich. Rozwiązania zawarte w projekcie prowadzą do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji prawnej uczniów polskich i ukraińskich, nadmiernie obciążają administracyjnie szkoły oraz nie gwarantują realnej skuteczności w zakresie wsparcia językowego i dydaktycznego.
W związku z powyższym należy rozważyć opracowanie rozwiązań systemowych, o charakterze trwałym, zapewniających równy dostęp do edukacji i egzaminów, przy jednoczesnym zachowaniu spójności systemu oświaty i poszanowaniu zasady równości wobec prawa.
W imieniu Prezydium KSOiW NSZZ „Solidarność”
dr Waldemar Jakubowski
przewodniczący